Казак ард түмэн жил бүр 315 мянган тонн гаруй даршилсан байцаа иддэг. Сүүлийн жилүүдэд энэ бүтээгдэхүүний үнэ огцом өссөн. Жишээлбэл, өнгөрсөн 2022 онд хүнсний ногооны дунд аккула сонгины үнэ дээд цэгтээ хүрсэн. Үүнд ихэд гайхсан хүмүүс дэлгүүрт байгаа үнийн зургийг авч олон нийтийн сүлжээгээр тараажээ. Эцэст нь үүнийг өнгөрсөн зун Хөдөө аж ахуйн сайд хүлээн зөвшөөрөхөөс өөр аргагүйд хүрсэн.
“Шаардлагатай бүтээгдэхүүн байгаа, дотоодын зах зээлд хомсдол байхгүй. Гэсэн хэдий ч элсэн чихэр, хүнсний ногооны бүтээгдэхүүний үнэ өссөн байна. Хүнсний ногооны бүтээгдэхүүнээс сонгины үнэ өссөн. Үүнтэй холбогдуулан сонгины нөөц дотоодын зах зээлд хангалттай байгааг онцолмоор байна. Тэгэхээр сарын хэрэгцээ 25.9 мянган тонн бол сонгины нөөц улсын хэмжээнд 34.4 мянган тонн байна” гэж Ербол Карашукеев хэлэв.
Сайдын мэдээлснээр жил бүр 90-р сараас эхлэн шинэ эрт боловсорч гүйцсэн сонгино хурааж авдаг. Түүний хэмжээ XNUMX орчим мянган тонноос давж байна.
Инээдтэй сонсогдож магадгүй ч сонгины асуудалд төрөөс хандах хандлага өөр. Бусад ногоо нэг дов, сонгино нэг дов юм шиг санагддаг. Жишээлбэл, тахлын жилүүдэд түүний экспортыг квотоор хязгаарласан. Гадаадад борлуулахыг хүссэн тариаланчид, худалдаачид жуа экспортлохдоо ургамлын эрүүл ахуйн гэрчилгээ авах ёстой байв.
“Сонгино экспортлох хүсэлтэй иргэд ҮХААЯ-ны Агро аж үйлдвэрийн цогцолбор дахь улсын хяналтын хорооны бүс, дүүргийн нутаг дэвсгэрийн хэлтсээс ургамлын эрүүл ахуйн гэрчилгээ авах боломжтой. Ургамлын эрүүл ахуйн гэрчилгээ олгоход ажлын 5 өдөр, хорио цээрийн гэрчилгээ олгоход ажлын 3 өдөр шаардлагатай” гэж ҮХААЯ-наас мэдээллээ.
Өнгөрсөн жил сонгины экспортыг бүрмөсөн хаах асуудал яригдаж эхэлсэн. ҮХААЯ-ны дарга энэ асуудлыг яам дэмжихгүй гэдгээ ил тод хэлсэн.
Үндэсний статистикийн товчооны мэдээлснээр, 2022 онд Казахстаны тариаланчид 1.1 сая гаруй тонн Жу хураажээ. Нэг га талбайгаас 458.8 цн ургац авсан. Энэ хэмжээ нь “дотоодын зах зээлийн хэрэгцээг бүрэн хангасан” гэж Хөдөө аж ахуйн яамнаас мэдээллээ. Энэ нь Казахстанчууд жил бүр энэ хэмжээнээс 3 дахин бага буюу дунджаар 315 мянган тонн хоол иддэгтэй холбоотой юм.
Гэвч шинэ оны эхэнд буюу өнгөрсөн долоо хоногт Засгийн газар дахь яам хоорондын комисс Казахстанаас сонгино экспортлохыг зогсоосон. Тодруулбал, Гадаад худалдааны бодлого, эдийн засгийн байгууллагуудын оролцооны асуудал эрхэлсэн газар хоорондын комисс хуралдаж, сонгино экспортлохыг 3 сарын хугацаагаар хориглох шийдвэр гаргасан. Казахстанаас бөөнөөр сонгино экспортлохгүй байх, үнийг тогтворжуулах зорилгоор ийм зүйл хийж байна” гэв.
“Гуравдагч орноос Казахстаны сонгины эрэлт нэмэгдэж байгаа нь Ази болон дэлхийн сонгино үйлдвэрлэгч томоохон орны нэг Пакистанд болсон байгалийн гамшигтай холбоотой. Тус улсад болсон үерийн улмаас дэлхийн зах зээл, тэр дундаа манай улсын зах зээлд сонгины үнэ өсөхөд нөлөөлсөн. Казахстаны өмнөд бүс нутаг, Узбекистан зэрэг орнуудад хүйтэн жавартай үед бүтээгдэхүүнийг хөлдөөх нь түүний өртөгт нэмэлт дарамт болдог. Үүний үр дүнд сонгины гол үйлдвэрлэгчид Казахстаны бүтээгдэхүүнийг идэвхтэй импортолж байна гэж Хөдөө аж ахуйн яамнаас мэдээллээ.
Тус агентлагаас өнөөдөр тус улсын сонгины баталгаат нөөц 152.4 мянган тонн байгааг хотын захиргааны мэдээнд үндэслэн мэдэгдэв. Энэ нь өнгөрсөн жилийн нийт ургацын дөнгөж 14 хувь болж байгаа юм. Гэхдээ энэ хэмжээ нь шинэ бүтээгдэхүүн хурааж дуустал хангалттай гэж яамнаас баталж байна.
Мөн нэвтрүүлсэн экспортын саад нь Казахстанаас сонгино экспортлох эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх ёстой. Казахын жуагийн хойд хөрш ч харж байгаа.
“Казахстанд сонгины бөөний үнэ килограмм нь 150-170 тенге, хөрш зэргэлдээх Орос, Узбекистанд 240 тенге хүрдэг гэдгийг тэмдэглэх нь зүйтэй. Үүнээс гадна, Qaztrade-ийн мэдээлснээр, Узбекистан, Тажикистан улсууд өөрсдийн оронд сонгино экспортлоход хязгаарлалт тогтоосон байна. Засгийн газар ойрын хугацаанд зах зээлийн нөхцөл байдлыг сайжруулахын тулд бүх хязгаарлалтыг цаг тухайд нь арилгахын тулд улс орны болон дэлхийн нөхцөл байдлыг анхааралтай ажиглана" гэж Хөдөө аж ахуйн яамнаас тайлбарлав.
Өнгөрсөн жилийн арвин ургацын тодорхой хэсгийг хөрш орнууддаа борлуулж, орлогогүй болгохоор төлөвлөж буй тариаланчдад “сонгино экспортлохыг хориглосны сөрөг үр дагаврыг бууруулах” арга хэмжээ авна гэж тус яам онцоллоо. Гэхдээ үүнээс их хэмжээний орлого олоход хэцүү байдаг: засгийн газар тэднээс сонгино, нийгмийн болон аж ахуйн нэгжүүдээр дамжуулан тогтворжуулах сангууд, түүнчлэн эргэлтийн схемтэй худалдааны сүлжээгээр дамжуулан худалдаж авч эхлэв. Ямар үнээр авахыг тодорхой заагаагүй. 150 орчим тенге байх магадлалтай.
Тухайлбал, 2022 онд тус яам “сонгины тариалалт” өргөн тархсан Туркестан, Жамбыл мужийн захиргаатай хамтран сонгино үйлдвэрлэгчид болон бусад бүс, хотын захиргаатай гэрээ байгуулахаар ажиллажээ. Улмаар хэлэлцээрийн үндсэн дээр нэг кг сонгино худалдах үнийг 220 тенге байсныг 110 тенге болгон бууруулжээ.
Дараагийн хоригийг бизнес эрхлэгчид шаналж, санаа алдсаар хүлээж авав. Тэдний хэлж буйгаар Казахын 70 мянган тонн хог ялзарч магадгүй. “Атамекен” үндэсний бизнес эрхлэгчдийн танхимын мэдээлснээр Баруун Казахстаны бизнес эрхлэгчид эрх баригчдын санаачилгыг хэсэгчлэн дэмжиж, хоригийг эсэргүүцэж байгаагаа илэрхийлэв.”
“Хоригийг дор хаяж 2023 оны дөрөвдүгээр сарыг дуустал сунгана. Тэр болтол улсын хэмжээнд ердөө 80 гаруй мянган тонн сонгино хэрэглэдэг. Тэгээд 70 мянган тонн дэмий ялзарч, хэнд ч хэрэггүй. Тариаланчид гадагшаа гаргахын оронд хогийн саванд хаяхаас өөр аргагүй болно. Учир нь энэ төрлийн хүнсний ногоог 15-р сар хүртэл хадгалах нь маш хэцүү гэдгийг анхаарч үзэх нь зүйтэй: хавар ирэхэд тэд нахиалж эхэлдэг. Ялангуяа өмнөд хэсэгт энэ асуудал хурцадсан. 1-р сарын XNUMX-аас XNUMX-р сарын XNUMX хүртэл хойд бүс нутгуудад шинэ жилийн шинэ ургац хурааж эхэлдэг. Тэгвэл манай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгчид хуучин бүтээгдэхүүнээ хэрхэн дамжуулах вэ?” гэж “Шинэ ертөнц” фермийн тэргүүн Анатолий Кан санаа зовж байна.
Бизнес эрхлэгч мэргэжил нэгт нөхдийнхөө санал бодлыг илэрхийлэхдээ, экспортын хоригийг гуравдугаар сарын 20 хүртэл хязгаарлахыг санал болгож байна.Тэгвэл нэг талаас тус улсад жуа хомсдохгүй, үнэ нь огцом өсөхгүй. Нөгөөтэйгүүр өнгөрсөн оны гуравдугаар сарын сүүлчээс дөрөвдүгээр сарын дунд үе хүртэл шинэ бүтээгдэхүүнд хүн бүрийн амнаас гартал өнгөрсөн жилийн үр тариагаа гадаадад зарж амжина.
Түүнчлэн 30 оны дөрөвдүгээр сарын 40-ны өдрийг хүртэл тус улсаас сонгино экспортлоход нэг кг тутамд 10-2023 тенгений экспортын татвар ногдуулах саналыг бизнес эрхлэгчид гаргажээ. Тэд бизнесээс тогтворжуулах сан руу шинэ үр тариа худалдаж авахад зориулж ижил хөрөнгийг ашиглах боломжтой болно.
“Үүний ачаар Казахстан жуагийн үнийг барих боломжтой болно. Мөн үйлдвэрлэгчид өнгөрсөн жилийн үр тариаг гөлгөр байлгаж, өмхийрүүлэхгүй авч чадаж байна. Үүнээс гадна татвараас олсон орлогыг дотоодын тариаланчдыг дэмжихэд чиглүүлнэ” гэж Анатолий Кан хэлэв.
Харин Гадаад худалдааны бодлого, эдийн засгийн байгууллагуудад оролцох салбар хоорондын комисс энэ саналыг хараахан авч хэлэлцээгүй байна.
Ер нь тажик сонгино урдуур нь казах орныг усанд автуулна. Казахстанд 6 мянган тонн эрт үр тариа нийлүүлэх гэрээнд Тажикстан улстай гарын үсэг зурсан гэж QazTrade компанийн ерөнхий захирал Нуралы Букейханов мэдэгдэв.
“Улиралгүй зургаан мянган тонн эрт боловсорч гүйцсэн жимсийг улсад баталгаатай нийлүүлэх гэрээнд гарын үсэг зурсан. Мөн Тажикийн тал манайд үндэсний төмөр замаар бүтээгдэхүүн тээвэрлэхэд тарифын хөнгөлөлт үзүүлэхийг санал болгосон. Үүний зэрэгцээ Тажикистанаас Казахстанд хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний нэмэлт хэмжээг нийлүүлэх асуудлыг боловсруулж байна” гэж Нуралы Букейханов хэлэв.
Тажикистаны хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэгчид бүтээгдэхүүнээ чанартай, цаг тухайд нь хүргэхээ амлав.
Худалдаа, интеграцийн яамны худалдааны бодлого боловсруулах “QazTrade” төвийн мэдээлснээр, уулзалт энэ оны дөрөвдүгээр сарын дундуур Тажикистаны Хатлон мужид эхэлнэ. Дөрөвдүгээр сарын сүүлээс тавдугаар сарын эхээр Тажикстаны бүтээгдэхүүн Казахстаны лангуун дээр гарах төлөвтэй байна.
Эх сурвалж: https://inbusiness.kz